ျမန္မာစကားလိမ္ (၂)
အရင္တစ္ေခါက္က စကားလိမ္ေတြ အေၾကာင္းကို တေစာင္းတေစ့၊ တေစ့တေစာင္းေလး ေျပာျပခဲ့ပါတယ္။ အေမေျပာတဲ့ အေမာေျပတို႔... အလုပ္ျဖစ္ေအာင္ အလစ္ျဖဳတ္တာတို႔ စတဲ့ စကားေတြပါ။ အဲဒီစကားေတြဟာ ျမန္မာလိုေတြး ျမန္မာလိုေရးမွ ရယ္ရတာမ်ိဳးပါ။ တျခားဘာသာကိုေျပာင္းၿပီး ရွင္းျပဖို႔ ခက္သလို လူမ်ိဳးျခားအေတြးနဲ႔ ရယ္ရေအာင္ ဘာသာျပန္ဖို႔လည္း မလြယ္ပါဘူး။ ဒါဟာ ဘာသာစကားတစ္ခုျခင္းစီရဲ႕ မတူျခားနားတဲ့ ဂုဏ္ရည္လို႔လည္း ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ ဒီတစ္ခါမွာေတာ့ ႏွစ္ဆင့္ခံၿပီး ဝွက္ရတဲ့ စကားလိမ္ေတြ အေၾကာင္းကို ေျပာျပခ်င္ပါတယ္။ နမူနာဆိုရရင္ျဖင့္...
ျမည္က်ယ္ေလာင္စြာ မေဟာင္းတာ တိတ္ဆိတ္မေနရွာ
ပထမဆံုး ေပးထားတဲ့ စာေၾကာင္းကို အဓိပၸာယ္ အရင္ေကာက္ယူရပါမယ္။ ၿပီးေတာ့မွ စကားလိမ္ လုပ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ “ျမည္က်ယ္ေလာင္စြာ” ဆိုေတာ့ “ဟိန္း”တာလို႔ ယူရပါမယ္။ “မေဟာင္းတာ” ကိုေတာ့ “သစ္” လို႔ ယူရမယ္။“တိတ္ဆိတ္မေနရွာ” ဆိုတာက “ညံ” လို႔ ယူပါမယ္။ ဒီေတာ့ “ဟိန္းသစ္ညံ = ဟန္သစ္ၿငိမ္းးးး” ဆိုၿပီး အနီးစပ္ဆံုး ရပါလိမ့္မယ္။ ႏွစ္ဆင့္ခံစကားလိမ္လို႔ ဆိုေပမဲ့ စကားလိမ္လုပ္သြားတာကေတာ့ တစ္ခါတည္းပဲ လုပ္တာပါ။ ပထမ ဝွက္ထားတဲ့ စကားကို အရင္ေဖာ္ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တခ်ိဳ႕က ဒီလို ပေဟဠိအမ်ိဳးအစားေတြကို “စကားဝွက္၊ စကားလိမ္ ပေဟဠိ” ေတြလို႔ သတ္မွတ္ ေခၚဆိုၾကပါတယ္။
အရင္ေဆာင္းပါးတစ္ခုျဖစ္တဲ့ ျမန္မာ ဒါဗင္ခ်ီကုဒ္ မွာ ပါတဲ့ မင္းတုန္းမင္းနဲ႔ စၾကာေဒဝီမင္းသမီးတို႔ အျပန္အလွန္ေပးခဲ့ၾကတဲ့ သံေဝဂေတးထပ္ေတြကိုလည္း ႏွစ္ဆင့္ခံ စကားလိမ္ (သို႔) စကားဝွက္ စကားလိမ္ ပေဟဠိအမ်ိဳးအစားလို႔ သတ္မွတ္ခ်င္ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။
တစ္ခါတုန္းက ျမန္မာျပည္အလယ္ပိုင္း ေဒသက လာတဲ့လူကို ရန္ကုန္သားက ဘယ္ကလာသလဲလို႔ ေမးေတာ့ ဟိုလူက... “ျခံမက်ယ္ ႏြားဖင္ႏိႈက္” ၿမိဳ႕က လာတာလို႔ ျပန္ေျဖတယ္။ ဘာၿမိဳ႕တုန္း မသိလို႔ပါလို႔ ေမးေတာ့မွ...“ျခံမက်ယ္ေတာ့ က်ဥ္းတယ္ေလ။ ႏြားဖင္ႏိႈက္ေတာ့ ကန္မွာေပါ့။ ဒီေတာ့ က်ဥ္းကန္ = ၾကံခင္း” လို႔ ေျပာပါသတဲ့။ (ဒီေနရာမွာ အသံကို နီးစပ္႐ံုသာ ယူပါတယ္။)
သဂၤဇာဆရာေတာ္ရဲ႕ ပံုျပင္တစ္ခုမွာေတာ့ ဘုန္းႀကီးကို ပေဟဠိနဲ႔ ဆြမ္းစားပင့္တဲ့အေၾကာင္း ပါပါတယ္။ ဒကာကလည္း ေနာက္တတ္ေျပာင္တတ္ေလေတာ့ ဘုန္းႀကီးကို “လင္ေပးရြာကို ဆြမ္းစားႂကြပါဘုရား”လို႔ေလွ်ာက္ၿပီး ျပန္သြားသတဲ့။ ဘုန္းေတာ္ႀကီးက လင္ေပးရြာဆိုတာ မၾကားဖူးပါဘူးဆိုၿပီး စဥ္းစားေတာ့“လင္ေပးက ေလးပင္၊ ေလးပင္ဆိုေတာ့ အိမ္ေတြမွာ ေလးပင္ဆိုရင္ သံုးခန္းရွိတယ္။ သံုးခန္းဆိုေတာ့ သန္းကုန္း” ေပါ့ ဆိုၿပီး အဲဒီရြာကို ဆြမ္းစားႂကြသြားပါသတဲ့။ (ဘုန္းႀကီးသာ မေျဖႏိုင္ရင္ ဆြမ္းငတ္ရကိန္းပဲဗ်ာ)
ဆက္လက္ၿပီး တစ္ေခတ္တစ္ခါက ေရပန္းစားခဲ့တဲ့ အခ်စ္နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ စကားလိမ္ ပေဟဠိေလးေတြကို ေျပာျပခ်င္ပါတယ္။ အမ်ားစုကို အၿငိမ့္၊ ျပဇာတ္ေတြထဲက လူရႊင္ေတာ္ေတြ၊ ေပ်ာ္ေတာ္ဆက္ေတြက အသံုးခ်ခဲ့ၾကတာပါ။
ေမး။ ။ ေခြးေလွးယားသီး ဘိုင္စကယ္ေျဖ။ ။ ေခြးေလွးယားသီးကိုင္လွ်င္ (ယား) တတ္သည္။ ဘိုင္စကယ္ကို (စီး) ရသည္။ ယားစီး = ရည္းစားေမး။ ။ ပင္လယ္ ဓားျမေျဖ။ ။ ပင္လယ္က (က်ယ္) သည္။ ဓားျပက (တိုက္) သည္။ က်ယ္တိုက္ = ႀကိဳက္တယ္။ေမး။ ။ ကန္၏ တန္ဆာ၊ တံငါ၏ လက္နက္ေျဖ။ ။ ကန္၏ တန္ဆာသည္ (ၾကာ) ျဖစ္သည္။ တံငါ၏ လက္နက္သည္ (ပိုက္) ျဖစ္သည္။ ၾကာပိုက္ = ႀကိဳက္ပါ။ေမး။ ။ ပဒုမၼာ ယုန္ေထာင္ေျဖ။ ။ ပဒုမၼာ ဆိုသည္ကား (ၾကာ) ျဖစ္သည္။ ယုန္ကိုေထာင္သည္ကား (ပိုက္) ျဖစ္သည္။ ၾကာပိုက္ = ႀကိဳက္ပါ။ေမး။ ။ ေကာင္းကင္၏ တန္ဆာ၊ လူမလိမၼာေျဖ။ ။ ေကာင္းကင္၏ တန္ဆာသည္ (ၾကယ္) ျဖစ္သည္။ လူမလိမၼာလွ်င္ (မိုက္) သည္။ ၾကယ္မိုက္ = ႀကိဳက္မယ္။ေမး။ ။ ပန္းခ်ီဆရာ ဂဏန္းအစေျဖ။ ။ ပန္းခ်ီဆရာက (ျခယ္) သည္။ ဂဏန္းအစက (တစ္) ျဖစ္သည္။ ျခယ္တစ္ = ခ်စ္တယ္။ေမး။ ။ ရွမ္းဘုရင္၊ ေႂကြႏွစ္ေပါက္၊ တံငါလွ်င္ ေဒါင္ဒင္ေခါက္ေျဖ။ ။ သံုးပံုဖဲတြင္ ရွမ္းဘုရင္ကို (ၾကဴး) ဟုေခၚသည္။ ေႂကြပစ္ရာတြင္ ႏွစ္ပြင့္ကို (ပါ) ဟုေခၚသည္။ တံငါ ေဒါင္ဒင္ေခါက္ၿပီး (ပိုက္) ထဲသို႔ ငါးမ်ားဝင္ေအာင္ လုပ္သည္။ ၾကဴးပါပိုက္ = ႀကိဳက္ပါဘူး။ေမး။ ။ စပါးေထာင္း၊ ေျပာင္းဖူးစားခ်င္ေျဖ။ ။ စပါးေထာင္းလွ်င္ (ဆန္) ရသည္။ ေျပာင္းဖူးစားခ်င္ (ျပဳတ္) ရသည္။ ဆန္ျပဳတ္ = ဆုတ္ျပန္။ေမး။ ။ အိပ္မေပ်ာ္ ထိပ္ေပၚခဲက်ေျဖ။ ။ အိပ္မေပ်ာ္လွ်င္ (ႏိုး) သည္။ ထိပ္ေပၚခဲက်လွ်င္ (ေပါက္) သည္။ ႏိုးေပါက္ = ေနာက္ပိုး။ေမး။ ။ မရွိ ဗ်ိဳင္းေရာင္ေျဖ။ ။ မရွိလွ်င္ (လို) သည္။ ဗ်ိဳင္း၏ အေရာင္သည္ (ျဖဴ) သည္။ လိုျဖဴ = လူပ်ိဳေမး။ ။ ထမင္းခ်ဥ္သုတ္ ဂါထာစုတ္ေျဖ။ ။ ထမင္းခ်ဥ္သုတ္ကို (နယ္) ရသည္။ ဂါထာစုတ္သည္ကို (မန္း) သည္ဟု ေခၚသည္။ နယ္မန္း = နမ္းမယ္။ေမး။ ။ မက်ဥ္းတဲ့အိမ္ မမွိန္တဲ့ေက်ာက္ေျဖ။ ။ မက်ဥ္းတဲ့အိမ္က (က်ယ္) သည္။ မမွိန္တဲ့ေက်ာက္က (ေတာက္) သည္။ က်ယ္ေတာက္ = ေၾကာက္တယ္။
ေရွးအခါက လူပ်ိဳကာလသားေတြဟာ ညေနခင္းလသာခ်ိန္ေတြမ်ားမွာ အပ်ိဳေခ်ာေလးေတြ အလုပ္လုပ္ရာ အိမ္ျခံဝင္းေတြကိုသြားၿပီး အထက္ကလို ပေဟဠိေတြနဲ႔ ေျပာဆိုတတ္ၾကပါတယ္။ ေကာင္ေလးက “လူပ်ိဳ”ျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာတဲ့အခါ ေကာင္မေလးက “ေနာက္ပိုး” ဆိုၿပီးျပန္ဝွက္ကာ ေျဖပါမယ္။ ေကာင္ေလးက“ခ်စ္တယ္၊ ႀကိဳက္ပါ” စသျဖင့္ ဝွက္လိုက္တာကို ေကာင္မေလးက မႀကိဳက္ရင္ျဖင့္ “ႀကိဳက္ပါဘူး။ ဆုတ္ျပန္”စသျဖင့္ ဝွက္ၿပီး ေျဖတတ္ၾကတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ေရွးျမန္မာေတြဟာ စကားဝွက္၊ စကားလိမ္ေတြ ဖြက္ရာမွာ အေတာ္ေလးဝါသနာ ႀကီးပံု ရပါတယ္။ ခ်စ္မႈေရးရာေတြမွာတင္ မဟုတ္ပါဘူး။ အသီးအႏွံ၊ အရာဝတၳဳ စတာေတြကိုလည္း ပေဟဠိေတြ ဖြက္ေလ့ရွိပါတယ္။
ေမး။ ။ ကိစၥတံုး ေသာင္ျပင္မွာ ရွိသည္။ေျဖ။ ။ ကိစၥတံုးသည္ကို (ၿပီး) သည္ဟု ေခၚ၏။ ေသာင္ျပင္တြင္ (သဲ) ရွိ၏။ ၿပီးသဲ = ပဲသီးေမး။ ။ ေက်ာက္စရစ္ ေစာင္ျခံဳေျဖ။ ။ ေက်ာက္စရစ္က (မာ) သည္။ ေစာင္ျခံဳက (လံု) သည္။ မာလံု = မုန္လာ။ေမး။ ။ ေတာႀကီး သီတာေျဖ။ ။ ေတာႀကီးလွ်င္ (ထြင္) ရ၏။ သီတာက (ေအး) သည္။ ထြင္ေအး (ေထြးအင္) = ေထြးခံေမး။ ။ စႏၵာ အေဖ့အေဖ သီတာ ပတ္ၾကားေျဖ။ ။ စႏၵာသည္ (လ) ျဖစ္သည္။ အေဖ့အေဖသည္ (ဘိုး) ျဖစ္သည္။ သီတာသည္ (ေရ) ျဖစ္သည္။ ပတ္ၾကားသည္ (အက္) သည္။ လဘိုးေရအက္ = လဘက္ရည္အိုးေမး။ ။ စံပယ္ဖူးစ ဆီေယာင္းမေျဖ။ ။ စံပယ္ဖူးစတြင္ (ငံု) သည္။ ဆီေယာင္းမက (ေမႊ) ရသည္။ ငံုေမႊ = ေငြမႈန္ေမး။ ။ အကို႔မယား အိပ္ခ်င္ေျဖ။ ။ အကို႔မယားကား (မရီး) ျဖစ္သည္။ အိပ္ခ်င္လွ်င္ (သမ္း) သည္။ မရီးသမ္း = မရန္းသီး။ေမး။ ။ ထိုထိုဤဤသြားလာလွ်င္ အိပ္ခ်င္ေျဖ။ ။ ထိုထိုဤဤသြားသည္မွာ (ခရီး) ျဖစ္သည္။ အိပ္ခ်င္လွ်င္ (သမ္း) သည္။ ခရီးသမ္း = ခရမ္းသီးေမး။ ။ ေကာ္မကပ္ ေမွ်ာ့လာေျဖ။ ။ ေကာ္မကပ္လွ်င္ (ကြာ) သည္။ ေမွ်ာ့လာလွ်င္ (ယမ္း) သည္။ ကြာယမ္း = ကြမ္းယာ။ေမး။ ။ ကန္႔လန္႔ကာ စည္ေတာ္ေျဖ။ ။ ကန္႔လန္ကာကို (ကာ) ရသည္။ စည္ေတာ္ကို (ရြမ္း) ရသည္။ ကာရြမ္း = ကြမ္းယာေမး။ ။ ႐ႈပ္၍သြင္းလွ်င္ ကြဲဟလာခ်င္ေျဖ။ ။ ႐ႈပ္၍သြင္းသည္ကို (စုပ္) သည္ဟု ေခၚသည္။ ကြဲဟလာလွ်င္ (အာ) သည္ဟု ေခၚသည္။ စုပ္အာ = စာအုပ္။ေမး။ ။ ထိုင္းမိႈင္းေလးလံ ျမဲ၍ျမံေျဖ။ ။ ထိုင္းမိႈင္းေလးလံလွ်င္ (ထံု) သည္။ ျမဲျမံသည္က (ခိုင္) သည္။ ထံုခိုင္ = ထိုင္ခံု။
အင္းဝေခတ္က နာမည္ေက်ာ္ စာဆိုရွင္ႀကီးမ်ားျဖစ္တဲ့ ရွင္မဟာရ႒သာရႏွင့္ ရွင္မဟာသီလဝံသတို႔ကလည္း တစ္ေယာက္ႏွင့္တစ္ေယာက္ စကားလိမ္၊ စကားဝွက္ေတြနဲ႔ ပညာစမ္းခဲ့ၾကတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ရွင္မဟာရ႒သာရက ရွင္မဟာသီလဝံသထံကို ေက်ာင္းေနတပည့္တစ္ဦးကို ေစလႊတ္ၿပီး “တစ္ေက်ာက္အိပ္ သနားေတာ္မူလိုက္ပါ ဘုရား” ဟု ေလွ်ာက္တင္ပါသတဲ့။ ထိုအခါ ရွင္မဟာ သီလဝံသက “တစ္ေက်ာက္အိပ္ ဆိုေတာ့ တစ္က်ိပ္ေအာက္၊ တစ္က်ိပ္ေအာက္ ဆိုေတာ့ ကိုးေယာက္၊ ကိုးေယာက္ဆိုေတာ့ ေကာက္႐ိုး ျဖစ္ရာ၏” ဟုဆိုၿပီး “ေကာက္႐ိုးကို ယူသြားေလ” ဟု ေပးလိုက္ေလသတဲ့။
တစ္ဖန္ ရွင္မဟာရ႒သာရက “မ႑ဳက ေဇာ္ဂနီကို ေပးလိုက္ပါဘုရား” ဟု ေစျပန္သတဲ့။ အဲဒီအခါ ရွင္မဟာ သီလဝံသက “မ႑ဳက = ဖား၊ ေဇာ္ဂနီ = စုန္း၊ ဖားစုန္း = ဖုန္းစား” ဟူ၍ ျဖစ္ရာ “မင္းတို႔ဆရာကဲ့သို႔ ကိုးကြယ္ေဟာင္း မဟုတ္၊ ကိုးကြယ္သစ္ျဖစ္၍ ဖုန္းစားမရွိ” ဟု မိန္႔ဆိုလိုက္ပါသတဲ့။
ထို႔ေနာက္ ရွင္မဟာရ႒သာရက အုပ္သံုးလံုးတြင္ ဟင္းမ်ားကိုထည့္၍ စာေရးၿပီး ပို႔ခိုင္းလိုက္ေလသည္။ ရွင္မဟာသီလဝံသထံသို႔ေရာက္၍ ဖတ္ၾကည့္ရာ အုပ္တစ္လံုးတြင္ “ေဝေဠာကၠ” ဟု ေရးထား၏။ ထိုအခါ ရွင္သီလဝံသက “ေဝဠဳ = ဝါး၊ ၾသကၠ = သက္၊ ဝါးသက္ = ဝက္သား” ျဖစ္၏ ဟု ဆို၏။
အုပ္တစ္လံုးတြင္ “ဗ်ာေဂာၣကၠ” ဟု ပါ၏။ ယင္းအနက္မွာ “ဗ်ဂ ၣ= က်ား၊ ၾသကၠ = သက္၊ က်ားသက္ = ၾကက္သား” ျဖစ္၏ ဟုဆို၏။ ေနာက္အုပ္တစ္လံုးတြင္ “ဒါေသာကၠ” ဟု ပါ၏။ ယင္းအနက္မွာ “ဒါသ = ကၽြန္၊ ၾသကၠ = သက္၊ ကၽြန္သက္ = ၾကက္သြန္” ျဖစ္၏ဟု အဓိပၸာယ္တို႔ကို ေျပာ၍ဖြင့္ၾကည့္လွ်င္ အားလံုးမွန္ေနပါသတဲ့။
တစ္ဖန္ ရွင္မဟာရ႒သာရက “တစ္ပင္ ႏွစ္ပင္ကို ေတာင္းေခ်” ဟု ေစျပန္၏။ ထိုအခါ ရွင္မဟာသီလဝံသက“တစ္ပင္ႏွစ္ပင္ကို ေပါင္းလွ်င္ သံုးပင္ရ၏။ သံုးပင္ = သင္ပုန္း” ျဖစ္သည္ ထို႔ေၾကာင့္ “သင္ပုန္းကို ေပးလိုက္ပါ” လို႔ ဆိုသတဲ့။
ဘာသာစကားတစ္ခုနဲ႔ တစ္ခုေဆာင္ရြက္ပံုျခင္း တူသလို ကြဲျပားတဲ့ ေနရာေတြလည္း ရွိပါတယ္။ အထက္က ေျပာျပခဲ့တဲ့ စကားလိမ္၊ စကားဝွက္ေတြကို တျခားဘာသာနဲ႔ နားလည္ေအာင္၊ ရယ္ရေအာင္ ဘာသာျပန္ဖို႔ ခဲယဥ္းပါလိမ့္မယ္။ အဂၤလိပ္မွာလည္း အလားတူ ျမန္မာဘာသာကို ျပန္လိုက္ရင္ မရယ္ရေတာ့တဲ့ အဂၤလိပ္လိုေတြးၿပီး စဥ္းစားမွ ရယ္ရတဲ့ ဟာသေတြ၊ ပေဟဠိေတြ အမ်ားအျပားရွိပါတယ္။
မည္သို႔ပင္ဆိုပါေစ။ ဒီ စကားဝွက္၊ စကားထာ၊ စကားလိမ္ စတာေတြဟာ ကိုယ္ပိုင္ဟန္၊ ကိုယ္ပိုင္ဖန္တီးမႈနဲ႔ သီးျခားရပ္တည္ခဲ့တဲ့ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈ၊ လူေနမႈဘဝမ်ားႏွင့္ ဆီေလ်ာ္အပ္စပ္စြာႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရပ္တည္ ျဖစ္တည္ခဲ့တဲ့ ျမတ္ႏိုးဖြယ္ရာ ဓေလ့ထံုးေလးေတြပါ။ ဒီလို စာေပထဲက စိတ္ဝင္စားစရာ ႐ိုးရာအေမြအႏွစ္ေလးေတြကို မေပ်ာက္ပ်က္ေစခ်င္တဲ့ ေစတနာနဲ႔ လက္လွမ္းမီသေလာက္ စုေဆာင္းတင္ျပလိုက္တာပါ။ အလ်ဥ္းသင့္ ၾကံဳႀကိဳက္သလို စုေဆာင္းေရးသားသြားပါဦးမယ္။
ေမတၱာျဖင့္
ဟန္သစ္ၿငိမ္
....................................................................
ကိုးကား၊ မွီျငမ္း
- ျမန္မာ့႐ိုးရာ စကားထာမ်ား၊ ၾကည္ဦး
- ျမားနတ္ေမာင္ ပေဟဠိ (၁၊ ၂)၊ လြဏ္းေမာင္
- ေမးလိုရာရာ ျမန္မာစာ၊ ေမာင္ခင္မင္ (ဓႏုျဖဴ) မဂၤလာေမာင္မယ္ ၂၀၁၀ ျပည့္ ဧၿပီလ
- ခရီးေဆာင္ ျမန္မာအဘိဓာန္၊ ျမန္မာစာအဖြဲ႕ ဦးစီးဌာန
Labels:
သုတအျဖာျဖာ
0 comments: