လီယိုနာဒို ဒါဗင္ခ်ီ၏ ရင္သပ္ရႈေမာဖြယ္လက္ရာ ခႏၶာကိုယ္ေကာက္ေၾကာင္းမ်ား

၁၅၁၉ ခုႏွစ္မွာ ေသဆံုးသြားခဲ့တဲ့ အီတလီပန္းခ်ီဆရာႀကီး လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ သူဆံုးပါးမသြားခင္အထိ ပန္းခ်ီကားေပါင္း ၂၀ ေက်ာ္ ေရးဆြဲခဲ့ တယ္ဆိုတဲ့ သမိုင္းနဲ ့အတူ က်ေနာ္တို ့ဟာ ႀကီးျပင္းလူလားေျမာက္ခဲ့ရတာပါ။

သူ ကြယ္လြန္သြားခဲ့တာ ရာစုႏွစ္တ၀က္ေလာက္ ၾကာရွည္ခဲ့ေပမယ္လို့ သူ့ကိုေလးစား ၾကည္ၫိုသူေတြက သူ့ကို အမွတ္ရ၊ သတိရေနၾကဆဲပါ။ ျဖတ္သန္းခဲ့ရတဲ့ သူ ့ဘ၀တေလွ်ာက္မွာ သူ ့ကိုေလးစားၾကည္ၫိုသူေတြဟာ သူေနထိုင္တဲ့ၿမိဳ့ မီလန္ၿမိဳ့စားက သူ့ကို ရႈပ္ေထြးမ်ားေျမာင္လွတဲ့ “လူဒိုဗီခ်ိဳ မာရီယာ ဆေဖၚဇာ”တူးေျမာင္းစနစ္ေတြနဲ ့ ပါတ္သက္ၿပီး သူ ့ကို ပံုဆြဲဖို ့ အကူအညီေတာင္းခဲ့တယ္ဆိုတာ အမွတ္ရၾကပါတယ္။ သူ ့ဘ၀တေလွ်ာက္လံုးမွာ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ သူ့စိတ္ထဲေပၚလာတဲ့အတိုင္း ေဆးစက္ ခ်ၿပီးတာနဲ ့ သခ်ၤာေဗဒ ရဲ့ ဂရပ္ဆြဲတဲ့နည္းအတိုင္း တျခားဘာကိုမွ် မစဥ္းစား၊ မေတြးေတာ့ပဲ စ ဆြဲခဲ့တာပါ။ သူ ့ပန္းခ်ီကားေတြဟာ ေလထဲမွာလြင့္ လာေနတဲ့ ပံုစံမ်ိဳးလို ့ လူေတြက ခံစားၾကပါတယ္။ ကမ႓ာအႏွံ့က သူ့ပန္းခ်ီကားေတြကို ေလ့လာၾကတဲ့ပုဂၢိဳလ္ေတြကလည္း တသေဘာထဲရွိၾကပါတယ္။

ဘာမွမဟုတ္တဲ့၊ ေပ်ာက္ဆံုးကြယ္ေပ်ာက္ခဲ့တဲ့ အရာတခုကို ျပန္လည္အသက္၀င္လာေအာင္ လူသားေတြ ဖန္တီးထားခဲ့ၾကတာဟာ Renaissance  ရီေနဆန္းလို ့ေခၚတဲ့ ေခတ္ထဲမွာ နာမည္ႀကီးလာခဲ့တာပါ။“ျပန္လည္ရွင္သန္ႏိုးထလာတဲ့ေခတ္”လို ့ လူအမ်ားက နာမည္ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ခဲ့တဲ့ ကာလထဲမွာ အထူးေရပန္းစား၊ လူႀကိဳက္မ်ားခဲ့တဲ့ အႏုပညာရွင္လို ့အမ်ားကသူ့ ့ကို ေခၚေ၀ၚၾကပါတယ္။ ၿဗိတိသွ်အႏုပညာဆိုင္ရာ သမိုင္းပညာရွင္ ကက္နက္ ကလာ့က္ Kenneth Clark က “ရီေနဆန္း” ေခတ္လူသားလို ့ ပညတ္ထားခဲ့သလို လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ  သမိုင္းေတြထဲမွာ ဒီေန ့ အခ်ိန္အထိ အထင္အရွား ဆက္လက္တည္ရွိေနပါေသးတယ္။

အဂၤလန္ႏိုင္ငံ အီဒင္ဘတ္ၿမိဳ ့မွာ က်င္းပျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ “အီဒင္ဘတ္ ႏိုင္ငံတကာ ပြဲေတာ္” မွာ ျပသခဲ့တဲ့  “လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ။ ။ သက္ရွိလူသားတဦးရဲ့ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္” လို ့ အမည္ေပးထားတဲ့ အႏုပညာျပပြဲမွာ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ရဲ့ သက္ရွိလူသားခႏၶာေဗဒကို အလြန္အင္မတန္ စိတ္၀င္စားတဲ့ အေၾကာင္း၊ အျခားသက္ရွိေတြထက္ပိုၿပီး လူသားေတြဟာ ခ်က္ခ်င္းတံု ့ျပန္တတ္တဲ့သေဘာသဘာ၀ရွိတာကို သူ ့အတတ္ပညာနဲ ့ တင္ျပသြားခဲ့ပါ တယ္။
လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ အီတလီႏိုင္ငံ မီလန္ၿမိဳ့မွာရွိတဲ့ “လူဒိုဗီခ်ိဳ” ျပတိုက္မွာ အလုပ္လုပ္စဥ္ကတည္းက ခႏၶာေဗဒကို စတင္စိတ္၀င္စားလာခဲ့တယ္ လို ့ သိရွိရပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ သူ ျပဳစုခဲ့တဲ့ “On the 2nd day of April 1489 (၁၄၈၉ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ၂ ရက္ေန ့မွာေပါ့)” ဆိုတဲ့ စာအုပ္ရဲ့ စာမ်က္ႏွာတိုင္းရဲ့ထိပ္ပိုင္းမွာ “လူသားရဲ့ အသြင္သ႑ာန္ က်မ္းစာအုပ္” လို ့ ေရးသားထားခဲ့တာပါ။ ေနာက္ၿပီး လူတဦးတေယာက္ရဲ့ ပံုကိုဆြဲေတာ့ မယ္ဆိုရင္ လူသားတဦးရဲ့ အရိုးစုေကာက္ေၾကာင္းေတြကို အရင္ဦးဆံုးဆြဲခဲ့တယ္လို ့သိရွိရပါတယ္။ အဲဒါၿပီးမွ အျပင္ကအျမင္ေတြကို ဆက္လက္ေရး ဆြဲခဲ့တာလို ့ သိရပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက လူေသအေလာင္းတခုကို လက္ေတြ ့ခြဲစိတ္ေလ့လာဖို ့ အခြင့္အေရးက မရွိခဲ့လို ့လည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

လူ့ကိုယ္ရဲ့ ခႏၶာေဗဒလူသားရဲ့ ခႏၶာေဗဒအေၾကာင္းေရးထားတဲ့စာအုပ္ကို ထုတ္ေ၀ျဖန္ ့ခ်ိဖို ့ ဆႏၵရွိေပမယ့္ ခႏၶာေဗဒနဲ ့သက္ဆိုင္တာေတြ ဆက္လက္ေလ့လာေနရ တာေၾကာင့္ ဆယ္စုႏွစ္ ႏွစ္စုေလာက္ေနာက္က်ၿပီးမွ ဆက္လက္ေရးသားႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ အရင္ကေရးထားတဲ့ လက္ေရးမူၾကမ္းေတြကို ျပန္လည္ရွာယူၿပီး အဲဒီဟာေတြကို စုေပါင္းၿပီး “ခႏၶာေဗဒ လက္ေရးမူ ဘီ” လို ့ အမည္ေပးထားၿပီး အခုအခ်ိန္မွာ ၀င္ဆာၿမိဳ့ရဲတိုက္စာၾကည့္တိုက္ထဲမွာ သိမ္းဆည္းထားတဲ့အတြက္ ရွာေဖြေလ့လာလို ့ရေနပါၿပီ။ အဲဒီလို ေရးမွတ္ႏိုင္ဖို ့အတြက္ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ ေဖါင္တိန္ေတြနဲ ့ မင္ေတြ အမ်ား ႀကီးကို အသံုးျပဳခဲ့ရတယ္လို ့ သိရပါတယ္။ အဲလိုလုပ္ႏိုင္ဖို ့အတြက္ ၁၅၀၇ ခုႏွစ္နဲ ့၁၅၀၈ ခုႏွစ္ေတြမွာ သူဟာ ဖေလာရင့္ၿမိဳ ့မွာရွိတဲ့ ေဆးရံုတရံုက လူေသအေလာင္းတေလာင္းကို ေတာင္းခံၿပီး ခြဲစိတ္ေလ့လာခဲ့ရတာပါ။

ေနာက္ႏွစ္ထဲမွာ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ အရင္ကနဲ ့ လံုး၀မတူေတာ့ပဲ လူသားရဲ့ ခႏၶာေဗဒကို အထူးျပဳၿပီးေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ သူ ့အသက္ႀကီးလာတဲ့ အခ်ိန္က်ေတာ့ သူကိုယ္တိုင္ လူေသအေလာင္းေပါင္း ၃၀ ေက်ာ္ကို ခြဲစိတ္ၿပီး သုေတသနေတြျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီးပါၿပီ။ သူဟာ ၁၅၁၀ -- ၁၅၁၁ ခုႏွစ္ေဆာင္း ရာသီအတြင္း University of Pavia ပါဗီယာ တကၠသိုလ္ရဲ့ Marcantonio della Torre မာရ္ကန္တိုနီယို ဒယ္လာ တိုရယ္ သုေတသနဌာန မွာ ပါေမာကၡအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီမွာ သူ သုေတသနျပဳခဲ့တာေတြအေပၚ အေျခခံၿပီး သရုပ္ေဖၚပံု စုစုေပါင္း ၂၄၀ ေက်ာ္၊ စာလံုး ေရ စုစုေပါင္း ၁၃ ၀၀၀ ေက်ာ္ ပါ၀င္တဲ့ က်မ္းတေစာင္ကိုျပဳစုခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီက်မ္းကို “ခႏၶာေဗဒ လက္ေရးမူ ေအ” လို ့အမည္ေပးထားပါတယ္။ အဲဒီ က်မ္းကိုလည္း ၀င္ဆာၿမိဳ့ရဲတိုက္စာၾကည့္တိုက္မွာပဲ သိမ္းဆည္းထားတယ္လို့ သိရွိရပါတယ္။ ခႏၶာေဗဒ လက္ေရးမူ ေအ နဲ ့ ဘီ က်မ္းေတြဟာ လူသားရဲ့ ခႏၶာေဗဒကို အရွင္းလင္းဆံုးနဲ ့ အလြယ္ကူဆံုးေရးသားထားတဲ့ က်မ္းစာအုပ္ေတြျဖစ္တယ္လို ့ သိရွိရပါတယ္။

လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ သိပ္အေရးႀကီးတဲ့ သုေတသနေတြကို တစိုက္မတ္မတ္ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဥပမာေဆာင္ရရင္ လူသားရဲ့ေက်ာရိုးကို အေသ အခ်ာ၊ အတိအက် ေဖၚျပႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ သူ သုေတသနျပဳခဲ့တဲ့စာတမ္းေတြထဲမွာ ရွာရင္ေတြ ့ႏိုင္တယ္လို ့ သိရပါတယ္။ အဲဒီမွာပဲ အရက္အလြန္ အကြ်ံေသာက္လို ့ျဖစ္တဲ့ cirrhosis ဆီရိုးဆစ္လို ့ေခၚတဲ့ အသည္းေရာင္၊ အသည္းေျခာက္ေရာဂါကို “ဖေလာရင့္တိုင္း” ၿမိဳ့ က အသက္ရာေက်ာ္ လူေတြလည္းခံစား ခဲ့ရတယ္လို ့ သူ ့သုေတသန ျပဳလုပ္ခ်က္ေတြအရ သိရွိခဲ့ပါတယ္။ သုေတသနေတြ ့ရွိတာေတြကို စာအုပ္အျဖစ္ ေရးသားၿပီး ပံုႏွိပ္ျဖန္ခ်ိခဲ့ပါတယ္။ သူ ့သုေတသနေတြဟာ ဘယ္လ္ဂ်ီယံက နာမည္ႀကီး ခႏၶာေဗဒပညာရွင္ "Andreas Vesalius အန္ဒရီယာ ဗဲဆာလီယပ္" ရဲ့ ၁၅၄၃ ခုႏွစ္တုန္းက ေရးသားထုတ္ေ၀ခဲ့တဲ့ “De Humani Corporis Fabrica” (“On the Fabric of the Human Body”) "လူ့ခႏၶာကိုယ္ရဲ့ တစ္ရွဴး မွွ်င္မ်ား" ဆိုတဲ့စာအုပ္အေပၚ အလြန္ၾသဇာသက္ေရာက္ခဲ့တယ္လို ့ ပညာရွင္အေတာ္မ်ားမ်ားက သတ္မွတ္ထားၾကတာပါ။ ဒါေပမယ့္ သူကိုယ္တိုင္က အဲဒီေလာက္ထိ မေအာင္ျမင္ခဲ့ဘူးလို ့ ေျပာဆိုေနခဲ့ပါတယ္။

လူ ့ႏွလံုးနဲ ့ပါတ္သက္တဲ့ေလ့လာမႈ

၁၅၁၁ ခုႏွစ္မွာ ပုလိပ္ေရာဂါနဲ ့ Marcantonio မာကန္တိုနီယို ေသဆံုးသြားခဲ့တာေၾကာင့္၊ အီတလီႏိုင္ငံ မီလန္ၿမိဳ ့မွာ  ႏိုင္ငံေရးအရႈပ္အေထြး ေတြေၾကာင့္နဲ ့ ႏိုင္ငံမတည္မၿငိမ္ျဖစ္ေနတာေတြေၾကာင့္ သူနဲ ့သူ ့မိသားစုဟာ မီလန္ရဲ့ အေရွ ့ဖက္ ၁၂ မိုင္ (၂၄ ကီလိုမီတာ) အကြာရွိ ဖရန္ခ်က္စကို မယ္လ္ဇီၿမိဳ့ကို ယာယီေျပာင္းေရွြ ့ခိုလံႈခဲ့ၾကရပါတယ္။ အဲဒီလို ယာယီေနထိုင္ခိုက္မွာ သူဟာ လူ ့ႏွလံုးဆိုတာကို အေသးစိတ္ေလ့လာႏိုင္ခဲ့တာပါ။

ႏွလံုးခြဲစိတ္ကု သမားေတာ္ႀကီး Francis Wells ဖရန္စစ္ ၀ဲလ္စ္ အလုပ္လုပ္ကိုင္ေနတဲ့ ကင္းဘရစ္မွာရွိတဲ့ ပက္ပ္၀ါ့သ္ ေဆးရံုမွာပဲ သူ ့ရဲ့ စာအုပ္ “The Heart of Leonardo လီယိုနာဒိုရဲ့ ႏွလံုးေလ့လာခ်က္” ဆိုတဲ့စာအုပ္ကို ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစာအုပ္ထဲမွာ သူ ပထမဆံုး ေဆးေက်ာင္း စတက္တုန္းက အေၾကာင္းေတြကို ေရးသားေဖၚျပထားပါတယ္။ “ေနာက္ဆံုးထြက္ ဇီ၀ေဗဒ စာအုပ္ဆိုတာမ်ိဳးနဲ ့သင္ရမယ္ဆို အမ်ားႀကီးပိုေကာင္း လိမ့္မယ္။ စာအုပ္က ပိုခန္ ့၊ ပိုၿပီးတိက်ၿပီး၊ စာအုပ္ကိုျမင္တာနဲ ့ ဖတ္ခ်င္စိတ္ျဖစ္လာမွာပဲ။ ေခတ္အမီဆံုး ဇီ၀ေဗဒ က်မ္းစာအုပ္ႀကီးတအုပ္လို အသံုး ခ်ႏိုင္ၿပီး တျခားစာအုပ္ေတြထဲ ရွာမေတြ ့ႏိုင္တဲ့ ဇီ၀ေဗဒနဲ ့ဆိုင္တာေတြ အမ်ားႀကီးေတြ ့ၾကရမွာပါ” လို သူက ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

သူ သုေတသနျပဳလုပ္ေနစဥ္မွာ ႏွလံုးသားတခုရဲ့ သမရိုးက်မဟုတ္တဲ့ အလုပ္လုပ္ပံုေတြကို လီယိုနာဒို ဟာ ရွာေဖြေတြ ့ရွိခဲ့ပါတယ္။ “အခုအခ်ိန္အထိ သူ ့သင္တန္းခ်ိန္ၿပီးသြားတဲ့အခါ သူေတြ ့တဲ့ဟာေတြကို စာတမ္းေတြ၊ ဘာေတြထဲမွာလည္း ထည့္မေရးခဲ့ဘူး။ မဟုတ္မွလြဲေရာ၊ သူ ေလ့လာတဲ့ႏွလံုး ဟာ အခန္းႏွစ္ခန္းထဲပဲရွိလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ လီယိုနာဒို ကေတာ့ ႏွလံုးမွာ အခန္းေလးခန္းရွိတယ္လို ့ အေသအခ်ာကို ေျပာေနတာ။ ဒါတြင္မက ေသးဘူး။ သူ ေလ့လာလို ့ရတာေတြထဲမွာ ႏွလံုးထဲကို ေသြးလွြတ္ေၾကာအဆို ့ရွင္နဲ ့ႏွလံုးရဲ့အခန္းေတြထဲ၊ တျခားအခန္းေတြထဲ ေသြးေတြ မ၀င္ေရာက္ႏိုင္ေအာင္ အဆို ့ရွင္က ေသြးေၾကာကို ပိတ္ထားလိုက္ႏိုင္တယ္တဲ့။ အဲဒါမ်ိဳးေတြေပါ့ဗ်ာ” လို ့ Francis Wells ဖရန္စစ္ ၀ဲလ္စ္ က ရွင္းျပခဲ့ပါတယ္။
အဲဒါအျပင္ လီယိုနာဒို ဟာ ႏွလံုးလွည့္လည္ပံုကိုလည္း ရွာေဖြေတြ ့ရွိခဲ့ေသးတယ္။ “ႏွလံုးတခုကို ၾကည့္လိုက္စမ္းပါ။ ႏွလံုးဆိုတာ ခပ္၀ိုင္း၀ိုင္းရွိတဲ့ ကေတာ့ျပားပံုစံမ်ိဳးေလ။ ဒါေပမယ့္ ဂ်ီၾသေမႀထီထဲက ဦးခြ်န္ပံုစံ ကေတာ့လိုပံုမ်ိဳးပါ။ သူ ့ကိုၾကည့္လိုက္ရင္ ၀င္ရိုးကလည္ေနသလိုမ်ိဳးနဲ ့ပါ။ ၀င္ရိုး လည္ေနရင္ ႏွလံုးကလည္း လိမ္ဖည္လိမ္ဖည္နဲ ့ လိုက္လည္ရတာေပါ့။ အဲလို လိုက္လည္ရင္းနဲ ့ တဘက္ေရစိုကို ညွစ္လိုက္တဲ့အခါ ေရေတြထြက္ လာသလိုမ်ိဳး ႏွလံုးကလည္း ညွစ္တဲ့အတြက္ တခါတရံမွာ ႏွလံုးကပံုမွန္အတိုင္း အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ပဲ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ရင္တုန္တာေတြ၊ ဘာေတြ ျဖစ္လာၾကတာပါ။ တခါတရံ ႏွလံုးခုန္တာ ပံုမွန္မဟုတ္ေတာ့တာမ်ိဳးနဲ ့ တခါတရံမွာ ႏွလံုးခုန္ရပ္သြားတာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္” လို ့ ဖရန္စစ္ ၀ဲလ္စ္ က ဆိုပါတယ္။

လီယိုနာဒို ဟာ ႏွလံုးခုန္တာနဲ ့ပါတ္သက္လို ့အျပည့္အ၀ နားမလည္ေသးဘူးလို ့ ဖရန္စစ္ ၀ဲလ္စ္ က ေျပာဆိုပါတယ္။ “ဒါေပမယ့္ ႏွလံုးဟာ တေနရာ ရာမွာ ခုန္ေတာ့ခုန္ေနပါလိမ့္မယ္။ ႏွလံုးနဲ ့ဆက္သြယ္ထားတဲ့ ေသြးစီးတဲ့ႁပြန္လမ္းေၾကာင္းေတြဟာ ပံုမွန္လည္ပါတ္မႈမရွိႏိုင္ေတာ့တဲ့အတြက္ လမ္း ေၾကာင္းဟာ မေခ်ာေမြ ့ေတာ့ပဲ၊ ေျဖာင့္ေျဖာင့္ျဖဴးျဖဴးနဲ ့ ေသြးစီးဆင္းမႈေတြ မရွိေစႏိုင္ေတာ့ပဲ ေတာင္ေစာင္းတခုကေန တိရိစာၧန္တေကာင္ ဒလိမ့္ ေကာက္ေကြးျပဳတ္က်သလို အသားတျခားအရိုးတျခားျဖစ္ေစသလိုမ်ိဳး ျဖစ္ေစမွာပါ။ ခင္ဗ်ားေရာ၊ က်ေနာ္ေရာ ၀က္သားဟင္းနဲ ့၀ိုင္ အနီကိုႀကိဳက္ တာခ်င္းတူေပမယ့္ လီယိုနာဒို ကေတာ့ အဲဒီအခ်ိန္မွာ အဲဒီ့အေၾကာင္းကို ေတြးေကာင္းမွေတြးေနႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။

သူတို ့က ရဲတင္းေတြနဲ ့၀က္ကို ေပါက္သတ္တယ္လို ့ ေတြးေကာင္းေတြးေနႏိုင္ေပမယ္လို ့ လီယိုနာဒိုကေတာ့ ရဲတင္းဟာ ၀က္ရဲ့ႏွလံုးကို နည္းနည္းေတာ့ ထိသြားေစခဲ့တယ္လို ့ ေတြးခ်င္ေတြးေနႏိုင္တာပဲေလ” လို ့ ဖရန္စစ္ ၀ဲလ္စ္ က ဆက္ေျပာျပပါတယ္။
လူသားအားလံုးဟာ လူသားေတြရဲ့ ျဖစ္တည္ေနမႈေတြအေပၚ ႏွလံုးရဲ့ ေသြးလြွတ္ေၾကာ၊ ေသြးျပန္ေၾကာေတြကို အဓိကထား သုေတသနျပဳလုပ္ခဲ့ပါ တယ္။  ႏွလံုးကေန ေသြးလွြတ္ေၾကာမႀကီးအဆို ့ရွင္ အဖြင့္အပိတ္ကတဆင့္ ခႏၶာကိုယ္တခုလံုးကို ေသြးေတြဘယ္လိုလည္ပတ္လဲဆိုတာကို ႏြား ထီးႀကီးတေကာင္ရဲ့ ႏွလံုးကို နမူနာထားၿပီး ေလ့လာခဲ့တာပါ။ အဓိက ေသြးလွြတ္ေၾကာရဲ့ အဆို ့ရွင္ပြင့္ေနခိုက္မွာ ေသြးေတြဘယ္လို စီးဆင္းလွည့္ လည္သလဲဆိုတာကို သုေတသနျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ႏြားႏွလံုးနဲ ့ပါတ္သက္တာ၊ သူသိခ်င္တာေတြအကုန္သိၿပီးမွ လီယိုနာဒို ဟာ ကြ်ဲေတြ၊ ဆိတ္ေတြရဲ့ ႏွလံုးေတြ ဘယ္လိုအလုပ္လုပ္သလဲဆိုတာကိုပါ ဆက္လက္ေလ့လာခဲ့ပါေသးတယ္။ အဲေလာက္နဲ ့တြင္ သူ မေၾကနပ္ေသးပဲ ပ်ားေကာင္ေတြဟာ ပ်ားအံုကို ဘယ္လို ေဆာက္သလဲဆိုတာေတြကို ဆက္ၿပီးေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ ဖန္ခြက္လြတ္တခုသ႑ာန္ဖန္တီးၿပီး အဲဒီထဲကို ျမက္ေစ့ေျခာက္နဲ ့ေရ ကိုေရာထာတဲ့ အရည္ကိုေလာင္းထည့္ရင္ ပ်ားအိမ္ေျခာက္ကို အရည္ျဖတ္ၿပီးစီး၊ မစီး ေလ့လာခဲ့တာပါ။ အခုလို ေလ့လာသုေတသနျပဳခဲ့တာဟာ သက္ရွိသတၲ၀ါေတြရဲ့ ကိုယ္ခႏၶာထဲ ဘယ္လိုနည္းနဲ ့ေသြးေတြ လွည့္လည္စီးဆင္းသလဲဆိုတာ သိခ်င္တာေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။ သူ အဲဒီလို ေလ့လာခဲ့ တာေတြေၾကာင့္ ေသြးလွြတ္ေၾကာနဲ ့ ေသြးျပန္ေၾကာေတြရဲ့ အလုပ္လုပ္ပံုေတြကို မွန္မွန္ကန္ကန္ ေလ့လာႏိုင္ခဲ့တာပါ။ အတိအက်မသိေသးပဲနဲ ့ ဘယ္ က်မ္းတေစာင္တေလမွ လီယိုနာဒို ဟာ မျပဳစု၊ မေရးသားခဲ့ဖူးပါဘူး။ သူ မေရးသားခဲ့တဲ့အတြက္ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ ဘယ္လိုအေၾကာင္းအရာ ေတြကို သုေတသနလုပ္ခဲ့တယ္ဆိုတာ ရာစုႏွစ္ေတြနဲ ့ခ်ီၿပီး မသိရွိခဲ့ၾကတဲ့အတြက္ ႀကိဳးစားၾကဖို ့လိုေနေသးတယ္။

“သူ သုေတသနလုပ္ခဲ့တာေတြကို ၂၀ ရာစုထဲေရာက္တဲ့အထိ အျပည့္အစံု က်ေနာ္တို ့ မသိရွိရေသးပါဘူး။ ဒါကိုၾကည့္ရင္ သဘာ၀သိပၸံနဲ ့ ပတ္သက္ လို ့ (သိပၸံဂ်ာနယ္) ေတြဟာ ၁၉၆၈ ခုႏွစ္မွာ ေအာက္စဖို ့တကၠသိုလ္ သုေတသီအင္ဂ်င္နီယာ ႏွစ္ေယာက္က ဖြင့္ထုတ္ေျပာျပသြားမွ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ရဲ့ ေလ့လာသုေတသနလုပ္ခဲ့တာေတြသိရွိခဲ့ရတာပါ။ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ရဲ့ ေလ့လာသုေတသနေတြ မရွိပဲနဲ ့အဲဒီလို ေျပာႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ သာမန္နဲ ့မတူတဲ့ အဓိကအခ်က္ ႏွစ္ခ်က္ရွိပါတယ္။ ပထမအခ်က္က အကိုးအကားျပဳလုပ္တာနဲ ့ ဒုတိကအခ်က္က လြန္ခဲ့တဲ့ အႏွစ္ ၅၀၀ ေက်ာ္တုန္း က ဆိုတဲ့ အခ်က္ႏွစ္ခ်က္က အင္မတန္ ထူးျခားလွပါတယ္”
အဲဒါေတြကိုၾကည့္ၿပီး လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ အင္မတန္ ထူးခြ်န္ေျပာင္ေျမာက္တဲ့ ခႏၶာေဗဒပညာရွင္တေယာက္ျဖစ္တယ္ဆိုတာ သိရွိႏိုင္ၾကပါတယ္။ “လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ရဲ့ သုေတသနျပဳေလ့လာခဲ့တာေတြအားလံုး မသိဘူးဆိုရင္ သူဟာ ဘယ္လိုလူဆိုတာ အတိအက် သတ္မွတ္ႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါ ဘူး” လို ့ စေကာ့တလန္ႏိုင္ငံ အီဒင္ဘတ္ၿမိဳ ့မွာ က်င္းပခဲ့တဲ့ ကမ႓ာ့အႀကီးက်ယ္ဆံုး အႏုပညာပြဲေတာ္ႀကီးရဲ့ ထိန္းသိမ္းေရးတာ၀န္ခံ Martin Clayton မာတင္ ကေလတန္ က ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။ “ဒီ ကမၻာႀကီးေပၚမွာ ခႏၶာေဗဒနဲ ့ပါတ္သက္လို ့ ေလ့လာသုေတသနျပဳသူေတြ ဒုနဲ ့ေဒး ရွိၾကေပမယ့္၊ ခႏၶာေဗဒကို စိတ္၀င္စားၾကတဲ့ အႏုပညာရွင္ေတြ အမ်ားႀကီးရွိၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ တေယာက္ပဲ အေရးႀကီးတဲ့ အခ်က္ႏွစ္ခ်က္ကို တၿပိဳင္နက္တည္း သုေတသနျပဳလုပ္ႏိုင္ခဲ့တာပါ။ အဲဒါေၾကာင့္ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ဟာ အလြန္အင္မတန္ ထူးခြ်န္ေျပာင္ေျမာက္ တဲ့ ခႏၶာေဗဒပညာရွင္တေယာက္အေနနဲ ့သာမကပဲ အျဖတ္အေတာက္ေတြလုပ္ရတဲ့ ခြဲစိတ္ကုသမားေတာ္တေယာက္ျဖစ္သလို အႏုပညာရွင္ တေယာက္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို အင္မတန္ ထင္ရွားတဲ့ သုေတသနေလ့လာခ်က္ ႏွစ္ခုကို တၿပိဳင္နက္တည္း လုပ္ကိုင္သြားႏိုင္တာဟာ လီယိုနာဒို ဒါ ဗင္ခ်ီ ရဲ့ ထူးျခားမႈတခုပါပဲ။”

(Alastair Sooke  အလာ့စတယ္ ဆူ့ေကး  ေရးသားၿပီး ေမာင္ေဖသက္နီ ဘာသာျပန္ပါတယ္။ စေကာ့တလန္ႏိုင္ငံ အီဒင္ဘတ္ၿမိဳ ့မွာ က်င္းပခဲ့တဲ့ ကမ႓ာ့အႀကီးက်ယ္ဆံုး အႏုပညာပြဲေတာ္ႀကီးရဲ့ ေနာက္ဆံုး သတင္းေတြအရ ထြက္ေပၚလာတဲ့ရလဒ္ေတြေပၚမူတည္ၿပီး ဒီေဆာင္းပါးကို ေရးသားထား တာလို ့ သူက ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးေရးသူ အလာ့စတယ္ ဆူ့ေကး  ဟာ အဂၤလန္ႏိုင္ငံက ေဒးလီး တယ္လီဂရပ္ The Daily Telegraph သတင္းစာရဲ့ ပင္တိုင္ ေ၀ဖန္ေရးသမားတဦးလည္းျဖစ္ပါတယ္)

ေမာင္ေဖသက္နီ